Tag: Historia

W 2023 roku mija dokładnie 800 lat od sporządzenia najstarszego znanego dokumentu, na którym pojawia się nazwa naszej miejscowości. Data 25 maja 1223 jest obowiązkowa przy okazji każdego opracowania historii o Grudyni Wielkiej. Niestety zazwyczaj poza krótką notką, temat samego dokumentu nie jest rozwijany.

Początki obecności Grudyni w dokumentach pisanych związane są z działalnością klasztoru norbertanek w Czarnowąsach (w 1223 roku klasztor ten znajdował się jeszcze Rybniku⁽¹⁾). Dnia 25 maja 1223 roku, wrocławski biskup Wawrzyniec ^(wiki), na prośbę księcia Kazimierza Opolskiego^(wiki), zapisał dziesięcinę z Grudyni siostrom norbertankom z Rybnika⁽²⁾. Były to czasy gdy jeszcze obowiązywał kalendarz juliański, wiec dokładnie był to dzień oznaczony jako 8 Kal. Jun. (ósmy dzień przed kalendami czerwcowymi). Szukając informacji o tym dokumencie natrafiłem na przesłanki, że oryginalne rękopisy prawdopodobnie nie zachowały się do naszych czasów⁽³⁾, a przetrwały średniowieczne odpis tych dokumentów⁽⁴⁾ oraz późniejsze opracowania^(2),(5).

"Grudina" na średniowiecznym rękopisie⁽⁴⁾.

Okazuje się, że dokument przetrwał ⁽⁶⁾, zachował się w dobrym stanie i znajduje się w Archiwum Państwowym we Wrocławiu (Sygnatura: 82/89/0, Rep. 71 nr 1, SU I, nr 226)⁽⁷⁾⁽⁸⁾. Jest to pergaminowy dokument o szerokości ok. 35,6 cm i wysokość ok. 19,8cm⁽⁹⁾, spisany po łacinie, sporządzony we Wrocławiu i zwieńczony pieczęciami biskupa i kapituły wrocławskiej.

"Grudina" na oryginalnym dokumencie z 1223 roku⁽⁸⁾.

Nazwa miejscowości pojawia się w formie "Grudina", co jest łacińską wersją nazwy Grudynia. Sama nazwa wywodzi się od słowa gruda - bryła ziemi⁽⁹⁾ i jest pochodzenia słowiańskiego⁽¹⁰⁾. Prawdopodobnie w tym czasie nie było jeszcze podziału na Grudynię Wielką i Małą.
W omawianym dokumencie, nasza wieś pojawia się wśród innych miejscowości, które zostały nadane klasztorowi. Fragment teksu, który dla mieszkańców Grudyni jest tak istotny, prezentuje się następująco:

"Donationes siquidem ipsius Ducis, quas prenominate ecclesie S. Salvatoris in Ribnich liberrime contulit, huic nostre donationi ad memoriale sempiternum dignum duximus interserere, que sunt: ipsum territorium de Ribnich, cum Capella et omni iure et iurisdicione et libertate et utilitate, tam castorum quam etiam omnium aliorum proventuum, que in presenti seu in futuro possunt aut poterunt in eodem territorio succrescere; villa de Breze, Smolna, Knegnizi, Wroblino et Susela, cum sua circuitione, Bresini, Scacouizi, Crauar cum suo ambitu, Rachouo et Lichan, cum plena libertate, Grudina, et teloneum de Seuor."

Poniżej tłumaczenie całego dokumentu na podstawie Kroniki Rybnickiej ⁽¹¹⁾ i opracowania p. Norberta Miki⁽¹²⁾. Z tekstu można wywnioskować, że Grudynia istniała już wcześniej, należała prawdopodobnie do księcia opolskiego (a tym samym leżała w granicach księstwa opolsko-raciborskiego). Być może dokument potwierdza dziesięciny przekazane przez Mieszka Plątonogiego^(wiki) w 1202⁽¹³⁾.

"W imię świętej i niepodzielnej Trójcy.
My Wawrzyniec z Boskiego miłosierdzia biskup wrocławski oznajmujemy obecnym jak i przyszłym pokoleniom, że za wspólną zgodą kapituły wrocławskiej na cześć Boską i dla utrzymania zakonnic w kościele św. Zbawiciela w Rybniku, na prośbę szanownego księcia i katolickiego pana, świetnego księcia opolskiego Kazimierza, kościołowi św. Zbawiciela w Rybniku dajemy i darujemy dziesięciny z następujących wsi w kasztelani cieszyńskiej: Goleszów, Wisła, Iskrzyczy, Zamaiski, Nagiewnice, Suenchizi, Podgrodzie Zasere, Clechemuje, Radouica, Bunców, Bielewicko, Odrodzona, Nawsie, które mają posiadać na zawsze.
Także połowę z dziesięcin, które będą uiszczane z nowych pól i miejsc pustych w tejże kasztelani dajemy i darujemy za zgodą tejże kapituły wspomnianemu wyżej, kościołowi Św. Zbawiciela w Rybniku.
W okręgu Krowiarki zaś z dwiema przyległymi wsiami Raków i Lichań dajemy i darujemy za zgodą wspomnianej wyżej kapituły temu samemu kościołowi św. Zbawiciela w Rybniku dwie części dziesięcin.
Dziesięciny zaś, które zatwierdził nasz poprzednik św. pamięci pan Żyrosław, dawniej biskup wrocławski, kościołowi Najśw. Panny Mari w Rybniku, z okazji jego poświęcenia zatwierdzamy za zgodą czterokrotnie wspomnianej kapituły wrocławskiej.
Mianowicie dziesięciny samej wsi Rybnik, Smolna, Zalesie i Księgninice, którą to ostatnią wieś otrzymał kościół rybnicki od kościoła w Zalesiu w zamian za wieś Gołkowice. Ażeby zaś w sprawie wolnych dziesięcin, jakie pewni rycerze kościołowi św. Zbawiciela w Rybniku z własnej woli byli darowali, aby kościół w jakikolwiek sposób nie mógł być ukrzywdzony, uważamy za dobre, zatwierdzić takowe (dziesięciny) temu samemu kościołowi za zgodą powyższą.
Mianowicie dziesięciny rycerzy: Wincentego i Przybysława, Kryszana i Jana, Gaszona i Alberta, Aleksandra i Strzeża, Wincentego i braci jego, Swiętosza i Michała, Eustachego i Wyszymira, Wratysława i Grzymisława.
Darowizny samego księcia, których tenże udzielił kościołowi św. Zbawiciela w Rybniku jak najhojniej, uznaliśmy godne, żeby do tej naszej darowizny na wieczną pamiątkę były dołączone.
Są to: okolica Rybnika samego, z kaplicą i wszelkim prawem i jurysdykcją i wolnością i użytkami tak z dóbr jak i wszelkich innych dochodów, które w czasie obecnym jak i późniejszym na tym terenie mogą do tego przyjść.
Dalej wieś Brzezie (villa de Breze) , Smolna, Księgniece, Wróblin, Żużela ze swoim okręgiem, Brzezina, Siałkowice, Krowiarki z ich przyleglościami, Rakowem i Lichenią, z wszystkimi wolnościami, Grudynia i cło w Siewierzu.
Ażeby zaś w przyszłości darowizny te przez naszych następców były szanowane, zatwierdziliśmy to naszym podpisem jako też dołączeniem pieczęci naszej jak i poprzednio wzmiankowanej kapituły.
Uchwalono we Wrocławiu w chórze św. Jan w 1233 r.po narodzeniu Pana Jezusa Chrystusa dnia 25-maja w obecności dziekana Wiktora, archidiakona Janusza, scholastyka Idziego, Kantora Radulfa, kustosza Wawrzyńca, archidiakona Radosława z Ołomuńca, Zdzisława archidiakona z Zawichostu, kanoników wrocławskich: Ottona, Wilka, Alberta, Zdzisława, Protazego, Franka, Lambina, Szymona, Jana, Bogusława i innych, a także komesa Radosława, sędziego z Opola, który w tej sprawie był posłem księcia Kazimierza jak również w obecności wielu innych. "

Na koniec nie może zabraknąć widoku całego dokumentu. Został on udostępniony dzięki Archiwum Państwowemu we Wrocławiu. Jak widać mimo ośmiuset lat, zachował się w bardzo dobrym stanie.

1. http://www.czarnowasydps.pl/troche-historii/sladem-historii-losy-klasztoru-w-czarnowasach
2. Codex Diplomaticus Silesiae T.7 cz.1 Regesten zur schlesischen Geschichte. Erster Theil. Bis zum Jahre 1250
3. Dorobek rękopiśmienny klasztorów żeńskich na Śląsku - Anna Sutowicz - Wrocławski Przegląd Teologiczny , 16 /2 (2008) s. 155-179
4. Odpisy dokumentów średniowiecznych dotyczących klasztoru norbertanek (premonstratensek) w Czarnowąsach z lat 1223-1403
5. Codex Diplomaticus Silesiae. Bd. 1, Urkunden des Klosters Czarnowanz
6. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica Tom 5. str. 111
7. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica Tom 5. str. 128
8. https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol/-/zespol/88380 Sygnatura: 82/89/0, Rep. 71 nr 1, SU I, nr 226.
9. Oberschlesische Heimat, 1908, Bd. 4, H. 4  - str. 239.
10. Lud - 1913, Tom 19 - str. 27.
11. Dzieje miasta Rybnika i dawniejszego państwa rybnickiego na Górnym Śląsku str. 119.
12. Brzeski Parafianin - 1998-3 (35) str. 3.
13. Kształtowanie się i przebieg granicy śląsko-morawskiej w okolicach Głubczyc w średniowieczu - Damian Halmer - Kalendarz Głubczycki 2010 - str 122

M.Niedzielski 2022-10-09