W ramach "Archeologicznego Zdjęcia Polski" w Grudyni Małej odnotowane są dwadzieścia trzy stanowiska archeologiczne. (1,2) Wszystkie znajdują się w obszarze oznaczonym jako 98-37.(3) Każde stanowisko ma swój numer w ramach miejscowości oraz numer w ramach AZP
Badania na terenie wsi można podzielić na trzy etapy. Pierwsze znaleziska nie są powiązane z wykopaliskami. Zazwyczaj są to pojedyncze odkrycia sprzed okresu międzywojennego. Drugi etap to okres międzywojenny i głównie prace nauczyciela Fuhrmanna, który dokonał wielu odkryć na terenie obu Grudyni. Kolejny etap miał miejsce w latach 1981-1985, kiedy prowadzone były prace archeologiczne w ramach projektu AZP. Nie wszystkie przedwojenne stanowiska zostały zlokalizowane podczas późniejszych prac.
Spora ilość zabytków wydobytych przed 1945 niestety zaginęła (na szczęście często zachowała się dokumentacja(4)). Te, które przetrwały, przechowywane są w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu i w muzeum we Wrocławiu.
Jednym z ciekawszych odkryć jest grób ciałopalny ze stanowiska nr 15. Został on bardzo dokładnie przeanalizowany w artykule(5) dr Bartosza Kontnego.
Grób zawierał m.in żelazny, zakrzywiony, jednosieczny miecz, żelazne groty włóczni, umbo tarczy, nóż, nożyczki, urnę. Jest to bogate stanowisko, a wg analizy dr Kontnego, może zawierać materiał z więcej niż jednego grobu. Szczegóły dotyczące odnalezionych materiałów zostały opisane poniżej w wykazie stanowisk.
W ujęciu chronologicznym zakres znalezisk z Grudyni Małej sięga od paleolitu do późnego średniowiecza. Poniżej zestawienie okresów z przypisanymi do nich stanowiskami. Ze względu na różny czas występowania poszczególnych okresów na danym terenie, podane w nawiasach ramy czasowe są orientacyjne:
- Epoka kamienia
- paleolit
Stanowisko: 5. - neolit
Stanowiska: 1, 7, 8, 10, 18, 21. - epoka kamienia (bliżej nieokreślona)
Stanowiska: 13, 22, 23.
- paleolit
- Epoka brązu (2300/2200–1700 p.n.e do 900–700 p.n.e.)
- I-II okres epoki brązu (2300 p.n.e. - 1300 p.n.e)
Stanowisko: 19. - III-IV okres epoki brązu (1300 p.n.e - 900 p.n.e)
Stanowisko: 12. - kult. łużycka (ok. 1300 r. p.n.e – 400 r. p.n.e)
Stanowiska: 1, 4, 6, 10, 12, 16, 17, 22. - kult. celtycka (IV wieku p.n.e? do ok końca II wieku p.n.e.)
Stanowiska: 8, 10, 11, 20? - kult. lateńska (480 p.n.e - pocz I wieku n.e)
Stanowisko: 20?
- I-II okres epoki brązu (2300 p.n.e. - 1300 p.n.e)
- Epoka żelaza
- kult. halsztacka (800-450 p.n.e)
Stanowisko: 22. - kult. przeworska (OWR) (III w.p.n.e - V w.n.e)
Stanowiska: 15, 21. - okres wpływów rzymskich (200 p.n.e - 375 n.e.)
- C1 (160-250 n.e)
Stanowisko: 3. - późny OWR (150-375 n.e)
Stanowisko: 8. - OWR (bliżej nieokreślony)
Stanowiska: 4, 9, 14.
- C1 (160-250 n.e)
- kult. halsztacka (800-450 p.n.e)
- Pradzieje
Stanowiska: 2, 20. - Średniowiecze
- XIII wiek
Stanowisko: 7. - XIII-XIV wiek
Stanowisko: 20. - XIV-XV
Stanowiska: 21, 22, 23.
- XIII wiek
Szczegółowy wykaz stanowisk wg AZP:
Przy każdym stanowisku, obok jego numeru, znajduje się numer obszaru AZP wraz z numerem stanowiska w ramach tego obszaru.
| 1 - (AZP 98-37: 43) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. osada | neolit | toporek, siekierka |
| 2. cment. cłp. | kultura łużycka | ceramika, toporek pięcioboczny |
| 1933,1934,1936 - badania powierzchniowe nauczyciela Fuhrmanna. 1933 - odkryto grób ciałopalny. W skład znalezisk z grobu weszły(6): -skorupy wazy zdobionej żłobkami. -czarka grafitowana , zdobiona żłobkami na załomie, wyposażona w dwa ucha pionowo przekłute. -czarka zdobiona dołkami i żłobkami, wyposażona w dwa uszka pionowo przekłute, w dolnej części żółta, w górnej grafitowana. -garnek szarobrunatny, zaopatrzony w dwa ucha. -misa zdobiona występami na brzegu, zaopatrzona w ucho, wewnątrz grafitowana, zewnątrz brunatna. -czerpak grafitowany, zdobiony na uchu żłóbkami, a u nasady ucha dwoma dołkami. -skorupy grafitowanej misy, placka żółtobrunatnego i przynajmniej trzech innych naczyń. 1934 - odkryto toporek pięcioboczny i zdobione naczynie 1936 - odkryta popielnica, garnek i misa datowana na V okres brązu i pokrywka z uchwytem z okresu halsztackiego 1984 - badania weryfikacyjne nie potwierdziły istnienia stanowiska. Materiały przech. w: MSO Opole nr inw.N-1364. |
||
| Literatura: M. Gedl - Kultura łużycka...,s.259 | ||
| Dokumentacja: 13032, 12992, 13073, 13006, 12952, 12978, 12989. | ||
| 2 - (AZP 98-37: 46) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadnictwa | pradzieje | kamień żarnowy |
| 1936 - znaleziony przez nauczyciela Fuhrmanna. Kamień zaginął. | ||
| Dokumentacja: 12955. | ||
| 3 - (AZP 98-37: 45) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. cment. | przeworska OWR-C1 | 1 grób, przęślik |
| Znaleziska pochodzą z pierwszych lat XX wieku, a przęślik znaleziono w latach 30-tych. 1985 - badania weryfikacyjne nie potwierdziły istnienia stanowiska. Materiały przech. w: Muzeum we Wrocławiu nr inw.9823-9825. |
||
| Literatura: M. Jahn - Die oberschlesischen Funde aus römischen Kaiserzeit, "Praehistorische Zeitschrift", Bd.10, s.103, 141-142. K. Godłowski - Materiały..., s.305 J. Szydłowski - Naczynia drewniane w późnej starożytności na ziemiach polskich, s.183 Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift 1903, t.IV,s.141, 200 (mylnie jako Grudynia Wielka). |
||
| Dokumentacja: 13028, 13015, 13033, 13017. | ||
| 4 - (AZP 98-37: 44) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. cmentarzysko | kult. łużycka epoka br. | fr. naczyń. |
| 2. ślad osadnictwa | okres. wpływ. rzymsk. | 1 denar |
| Znaleziska pochodzą z 1934r. Monetę znalazł nauczyciel Fuhrmann. Materiały zaginęły. | ||
| Literatura: Altschlesische Blaetter 1935 z.6,s.151 M. Gedl - Kultura łużycka..., s.259 |
||
| Dokumentacja: 13032, 13028. | ||
| 5 - (AZP 98-37: 47) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadnictwa | paleolit | krzemienie |
| 1934 - badania powierzchniowe nauczyciela Fuhrmanna. Materiały zaginęły. | ||
| Literatura: Altschlesische Blaetter 1934, z5,str.88 | ||
| Dokumentacja: 12955, 13014, 13057. | ||
| 6 - (AZP 98-37: 48) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadnictwa | kult. łużycka epoka brązu | buławka kamienna |
| Znalezisko pochodzi z 1934. Materiał zaginął. | ||
| Literatura: Altschlesische Blaetter 1934, z5,str.88 M. Gedl - Kultura łużycka..., s.259 |
||
| Dokumentacja: 13024. | ||
| 7 - (AZP 98-37: 49) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. osada | neolit | krzemienie, fr. płytki kościanej |
| 2. osada | XIIIw | ceramika fr. przedmiotu żelaznego |
| 1933 - znalazł nauczyciel Filla. 1934 - znalazł nauczyciel Fuhrmann. Materiały przech. w: MŚO Opole nr.inw.N-1362\1-5. |
||
| Dokumentacja: 13034, 19172. Zdjęcia: 19191. |
||
| 8 - (AZP 98-37: 50) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. osada | neolit | krzemienie |
| 2. osada? | kult. celtycka | ceramika grafitowa |
| 3. osada | kult. przeworska, późny OWR | ceramika siwa - 1 paciorek szklany |
| 1896 i 1935 - przypadkowe odkrycia. 1985 - badania weryfikacyjne nie przyniosły rezultatu. |
||
| Literatura: K. Godłowski - Materiały...,s.305 Z. Woźniak - Osadnictwo celtyckie..., s.298 |
||
| Dokumentacja: 13067, 12999, 19169. Zdjęcia: 19195, 19185. |
||
| 9 - (AZP 98-37: 51) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadnictwa | okr.wpł.rzymskich | 1 moneta |
| 1900 - Znalezisko przypadkowe. Przekazane do Muzeum we Wrocławiu. Moneta zaginęła. | ||
| Literatura: K. Godłowski - Materiały kultury przeworskiej..., cz.I, s.305 | ||
| Dokumentacja: 13028, 13067. | ||
| 10 - (AZP 98-37: 52) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadnictwa | neolit | krzemienie |
| 2. osada | kult. łużycka | epoka brązu 2 fr. ceramiki |
| 3. ślad osadnictwa | kult. celtycka | ceramika grafitowa |
| 1935 - badania powierzchniowe Fuhrmanna. Wśród ceramiki były(6): -ułamki czarki, brunatnoczarnej, gładkiej, zdobionej u nasady szyi poziomymi żłobkami, a na brzuścu grupami ukośnych brzuśców. -skorupy gładkiego naczyńka, zewnątrz grafitowego, wewnątrz brunatnoczarnego, zdobionego poniżej krawędzi rytymi poziomi liniami i pionowym podłużnym guzkiem Materiały przech. w: MSO Opole, nr inw.N-130\1,2 (tylko ceramika neolityczna i łużycka, pozostałe materiały zaginęły). |
||
| Literatura: Altschlesische Blaetter, 1935 z.X, nr 2, s.46 M. Gedl - Kultura łużycka..., s.259 Z. Woźniak - Osadnictwo..., s.298 |
||
| Dokumentacja: 13015, 12999, 15176. | ||
| 11 - (AZP 98-37: 53) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadnictwa | celtycka | 1 skorupa grafitowa |
| 1935- znalezisko powierzchniowe. Materiał zaginął. | ||
| Literatura: Altschlesische Blaetter 1935 z.10,s.151 Z. Woźniak - Osadnictwo celtyckie..., s.298 |
||
| Dokumentacja: 13033. | ||
| 12 - (AZP 98-37: 54) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. punkt osadnictwa | kult. łużycka, III-IV brąz | 2 naczynia |
| Znalezisko pochodzi z 1936r. Materiały zaginęły. -jedno naczynie guzowe datowane na III okres brązu. -drugie naczynie z IV okresu brązu. 1985 - badania weryfikacyjne nie potwierdziły istnienia stanowiska. |
||
| Literatura: M. Gedl - Kultura łużycka..., s.260 | ||
| Dokumentacja: 12900. | ||
| 13 - (AZP 98-37: 55) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadnictwa | epoka kamienna | siekierka z serpentynitu |
| Znalezisko pochodzi z 1941 roku. Materiał zaginął. | ||
| 14 - (AZP 98-37: 56) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadnictwa | okr. wpł. rzymskich | monety |
| Monety znaleziono przed 1935 rokiem. Materiał zaginął. W archiwum MŚO stanowisko jest oznaczone jako 3 (nowy nr 14 nadano na potrzeby AZP). |
||
| Literatura: Altschlesische Blatter 1935, z. 6 s 151 K.Konik - Znaleziska monet rzymskich na Śląsku...s.56 |
||
| 15 - (AZP 98-37: 57) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. cmentarz cłp. | przeworska IIIw n.e. | 1 grób, umbo, miecz, wiaderko br. |
| Znalezisko pochodzi z 1879 r. - przy orce zniszczono 1 grób. Według opisu sporządzonego przez B.Kontnego zainwentaryzowano przynajmniej 23 elementy wyposażenia(5): -urna z gliny w kształcie wazonu, czarne, gładkie, zdobione. -miska gliniana, ciemnobrązowa, zdobiona rytymi liniami. -zwornik żelaznej tarczy, zachowany we fragmentach. -kajdany? tarczy żelaznej. -miecz z żelaza, jednosieczny, podwójnie zakrzywiony; Zachowana dł. 51 cm. -żelazny grot włóczni, zachowany we fragmentach. -żelazny grot włóczni, zdobiony. -grot włóczni żelazny z wysokim grzbietem. -żelazny prosty nóż ze złamanym czubkiem. -żelazne nożyczki. -żelazne nożyczki zachowane we fragmentach. -okucie żelazne trumny. -trzy podobne fragmenty okucia?. -wydłużona osełka łupkowa, w trzech częściach. -kamień szlifierski z łupka w kształcie trójkąta równoramiennego z widocznymi śladami użycia (po ostrzeniu). -kamień i pięć łupków bez śladów zużycia. -w przybliżeniu czworoboczna osełka łupkowa, z dwoma wklęsłymi bokami, z widocznymi śladami użycia (po ostrzeniu). -żelazna ostroga? z małą, w przekroju okrągłą kopułą. -igła rogowa lub kostna, z zakrzywionym trzonkiem, zachowana fragmentarycznie. -dwa fragmenty jednostronnego grzebienia z rogu lub kości. -dwanaście małych fragmentów naczynia z brązu, w tym fragment wieńca. -żelazna stal ogniotrwała w kształcie pręta z oczkiem wykonanym ze skręconego końca pręta. -dwa owalne przedmioty wykonane z giętego drutu. W swoim opracowaniu B.Kontny sugeruje, że w/w zestawienie budzi pewne wątpliwości co do jednolitości prezentowanego znaleziska(być może materiały pochodzą z więcej niż jednego grobu), a to z kolei generuje problem z dokładnym datowaniem znalezionych przedmiotów. (5) 1985 - badania weryfikacyjne nie potwierdziły istnienia stanowiska. Być może to stanowisko łączy się ze stanowiskiem 3 z Grudyni Wielkiej. Materiały przech. w: Muzeum we Wrocławiu, nr inw.9845, 9849, 9850. |
||
| Literatura: Schlesiens Vorzeit t.7, 1899, s.436 Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift, 1916, B.7, Z.1, str. 96,105,108 M.Jahn - Die oberschlesischen Funde aus römischen Kaiserzeit, "Prächistoriche Zeitschrift" t.10 1918 s.103,141-142. tabl XI,X J.Kramarkowa - Rzymskie naczynia brązowe w zbiorach Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu Silesia Antiqua t. XXIII,1981, s.142. B.Kontny - Odkrycie znaleziska z Grudynia Małej - próba reinterpretacji grobu nr 2 - Auf der Suche nach der verlorenen Archäologie, ed. W. Nowakowski, M. Lemke, Warszawa 2003, p. 61-71. B. Kontny - Grób 2 z Grudyni Małej - nowe spojrzenie w świetle źródeł archiwalnych i ocalałych elementów wyposażenia, "Silesia Antiqua", t. 43, 2006 (2007), s. 39-55. |
||
| Dokumentacja: 13010, 13072, 13001, 13022, 20132. | ||
| 16 - (AZP 98-37: 58) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. cment. cłp. | kult. łużycka | fr. naczyń i spalone kości. |
| Znalezisko pochodzi z okresu międzywojennego. Materiały przech. w: Muzeum we Wrocławiu nr inw.9846. |
||
| Literatura: M. Gedl - Kultura łużycka..., s.260 | ||
| 17 - (AZP 98-37: 13) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. osada | kult. łużycka | 15 fr. ceramiki |
| 1981 - badania powierzchniowe. Materiały przech. w: BDZ Opole, nr inw.1620 |
||
| 18 - (AZP 98-37: 33) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. osada | neolit | krzemienie, ceramika, fr. toporka |
| 1935 - badania powierzchniowe. Materiały przech. w: MSO Opole, nr inw. N-1374. |
||
| Literatura: Altschlesische Blatter 1935, z. 6 s 151 | ||
| 19 - (AZP 98-37: 34) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadn. | I-II okres epoki brązu | maczuga (dł. 18cm) |
| Znalezisko nauczyciela Fuhrmanna z 1935 roku. Materiał zaginął. | ||
| Literatura: Altschlesische Blatter 1936, z. 2 s.64 Altschlesische Blatter 1936, z 5 s. 161 |
||
| 20 - (AZP 98-37: 17) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. punkt osadnictwa | kult. celtycka? lateńska? | 1 fr. ceramiki grafitowej |
| 2. punkt osadu | pradzieje | 3 fr. ceramiki |
| 3. osada | średniowiecze XIII-XIV | 7 fr. ceramiki |
| 1982 - badania powierzchniowe. Materiały przech. w: BDZ Opole, nr inw.1625. |
||
| 21 - (AZP 98-27: 18) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. punkt osadu | neolit | 1 fr. ceram. |
| 2. punkt osadu | kult. przeworska | 1 fr. ceram. |
| 3. punkt osadu | średniowiecze XIV-XV | 1 fr. ceram. |
| 1982 - badania powierzchniowe. Materiały przech. w: BDZ Opole, nr inw.1622. |
||
| 22 - (AZP 98-37: 14) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. ślad osadnictwa | epoka kamienna | 1 odłupek |
| 2. ślad osadnictwa | kult. łużycka halsztat | 3 fr. ceramiki. |
| 3. ślad osadnictwa | średniowiecze XIV-XV | 3 fr. ceramiki. |
| 1981 - badania powierzchniowe. Materiały przech. w: BDZ Opole, nr inw.1624. |
||
| 23 - (AZP: 98-37: 16) | Datowanie | Znaleziska |
| 1. punkt osadn. | ep. kamienna | 1 wiór |
| 2. osada | średniowiecze XIV-XV | 8 fr. ceramiki |
| 1982 - badania powierzchniowe. Materiały przech. w: BDZ Opole, nr inw.1623. |
||
Pozostała literatura:
Altschlesische Blätter, 1942, Jg. 17, Nr. 2/3, s. 197
Pozostała, poniemiecka dokumentacja z MŚO:
13082, 12998, 13061, 13054, 13008, 13036, 13011, 13046, 13018, 13068, 13045, 13016, 13074, 13083, 13004, 13085, 13062, 13021, 13040, 13071, 13043, 13070, 13065, 13020, 13048, 13023, 13007, 13042, 13035, 13038, 13025, 13069, 13047, 13044, 13029, 13063, 13051, 12905, 12836, 12883, 12914.
- e-Archeo - wyszukiwarka stanowisk archeologicznych
- https://zabytek.pl - wykaz obiektów dla Grudyni Małej
- https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/ - Narodowy Instytut Dziedzictwa - mapa
- http://mso-archeologia.pl/ - zbiory online MŚO dla Grudyni Małej
- B.Kontny - Odkrycie znaleziska z Grudynia Małej - próba reinterpretacji grobu nr 2 - Auf der Suche nach der verlorenen Archäologie, ed. W. Nowakowski, M. Lemke, Warszawa 2003, p. 61-71.
- M. Gedl - Kultura łużycka na Górnym Śląsku (1962).
Michał Niedzielski 2023-04-02