Kategoria: Grudynia Wielka – Historia

Pieczęcie

Obecnie każda ważniejsza organizacja czy firma posiada swoje logo. Własne herby posiadają kluby piłkarskie, województwa, miasta, a nawet gminy. W dawniejszych czasach również wsie miały swoje znaki graficzne i można je było znaleźć na pieczęciach wiejskich (gminnych). Potrzeba ich używania pojawiła się wraz z powstaniem i rozwojem samorządności, a tym samym z pojawieniem się instytucji sołtysa. Na przestrzeni wieków sołtys na ziemiach śląskich pełnił różne role (porządkową, policyjną, sądowniczą itp). Pieczęć ogrywała ważną rolę przy wykonywaniu zadań sołtysa. Odciśnięta na dokumencie uwierzytelniała i wzmacniała ważność takiego pisma.

W 2020r ukazało się opracowanie pt. "Odciśnięta pamięć wspólnoty". Jego autorka, Aleksandra Starczewska-Wojnar, dokładnie opisuje rozwój samorządów i sądownictwa wiejskiego, rolę sołtysa oraz uwarunkowania prawne, które to wszystko determinowały. Poza opisem historycznym, książka ta zawiera również zbiór i analizę pieczęci wiejskich z zachodnich powiatów rejencji opolskiej. Zebranie tych dawnych znaków wiązało się z przeszukaniem wielu archiwów. Wśród odnalezionych pieczęci są również te z naszych miejscowości. Pełen zestaw pieczęci wraz rysem historycznym można znaleźć również na stronie "Pieczęcie gminne na Śląsku" (strona ta jest kontynuacją w/w książki).

Poniżej krótka prezentacja pieczęci z naszych miejscowości:
Średnica odnalezionych znaków to zazwyczaj 25-27mm. Początkowo stosowano czarny tusz, by w późniejszych latach przejść na niebieski i fioletowy. Pieczęcie z czasem ulegały zużyciu, więc wymieniano je na nowe. Widać, że zachowywano przy tym poprzedni wizerunek. Charakterystyka pieczęci nie odbiega od typowych sygnatur (okrągła, z napisem w otoku i głównym motywem wewnątrz). Również godło tych pieczęci prezentuje przykłady najczęściej spotykanych motywów. W przypadku miejscowości, w których znajdował się kościół parafialny, najczęściej to on jest na pieczęci, jako centralny punkt życia na wsi, coś co identyfikowało miejscowość. Tak jest też na pieczęci Grudyni Wielkiej. W przypadku Grudyni Małej, Milic i Jakubowic wizerunek sigillum powiązany jest z życiem na wsi, z pracami rolnymi. Różne przedmioty i narzędzia rolne miały swoje symbole. Cep symbolizował męskie obowiązki, snopy siana były synonimem obfitości i dobrobytu. Dodatkowo w przypadku Jakubowic na pieczęci widnieje symbol religijny - oko Opatrzności, które symbolizuje opiekę boską nad plonami.

Grudynia Wielka
Na pieczęci widnieje kościół z wieżą i wysoki krzyż. Na najstarszej pieczęci widać mur pruski, więc jest to jeszcze przestawienie poprzedniego kościoła (pw. Piotra i Pawła). Typologia pieczęci kwalifikuje się do kategorii "topograficznych", przedstawiających istniejące budynki lub miejsca.
Grudynia Wielka 1801 Data odcisku: 1801.
Napis: GROS · GRAUDEN · GEM: S: 
IN COSLER | CREYS
Sygnatura akt: APOp, SO w Pawłowiczkach, sygn. 2240, s. 13 (1801).
Grudynia Wielka 1880 Data odcisku 1880.
Napis: * GEMEINDE GR. GRAUDEN *
KREIS COSEL
Sygnatura akt: APOp, WP w Koźlu, sygn. 165, b.p. (1880, 1886, 1903, 1906, 1911).
Grudynia Wielka 1915 Data odcisku: 1915.
Napis: · GEMEINDE GR. GRAUDEN ·
KREIS COSEL
Sygnatura akt: APOp, SO w Pawłowiczkach, sygn. 2234, s. 112 (1915), APOp, WP w Koźlu, sygn. 40, s. 117 (1927).
Grudynia Mała
Na pieczęci widnieją skrzyżowane grabie z kosą. Jest to typowy motyw rustykalny.
Grudynia Mała 1825 Data odcisku: 1825.
Napis: KLEIN GRAUDEN GEM: SIGL:
COSLER | CREYS
Sygnatura akt: APOp, SO w Pawłowiczkach, sygn. 4445, s. 130 (1825).
Grudynia Mała 1860 Data odcisku: 1860.
Napis: KL: GRAUDENER GEM: SIEG
1846
COSLER | KREIS
Sygnatura akt: APOp, SO w Pawłowiczkach, sygn. 4448, s. 147 (1860).
Grudynia Mała 1927 Data odcisku: 1927.
Napis: GEMEINDE KL. GRAUDEN *
KREIS COSEL
Sygnatura akt: APOp, WP w Koźlu, sygn. 40, s. 146 (1927), sygn. 151, b.p. (1932).
Jakubowice
Na pieczęci skrzyżowane kosa z cepem, nad nimi oko Opatrzności. Jest to motyw rustykalny połączony z symboliką religijną.
Jakubowice 1859 Data odcisku: 1859.
Napis: JACOBSDORF GEM: S:
IN COSLER
CREYS
Sygnatura akt: APOp, SO w Pawłowiczkach, sygn. 4180, s. 59 (1859), sygn. 4179, s. 81, b.p. (1867), APOp, WP w Koźlu, sygn. 169, b.p. (1884).
Jakubowice 1904 Data odcisku: 1904.
Napis: * GEMEINDE JACOBSDORF *
KREIS COSEL
Sygnatura akt: APOp, WP w Koźlu, sygn. 40, s. 223 (1927), APOp, SO w Pawłowiczkach, sygn. 4186, s. 327 (1904).
Milice
Na ozdobnym kartuszu grabie w słup, pomiędzy dwoma stogami. Motyw rustykalny.
Milice 1927 Data odcisku: 1927.
Napis: * GEMEINDE MILITSCH *
KREIS COSEL.
Sygnatura akt: APOp, WP w Koźlu, sygn. 40, s. 198 (1927), APOp, SO w Pawłowiczkach, sygn. 1204, s. 62 (1912); APOp, SP w Koźlu, sygn. 67, s. 575 (1935).

 

Opracowane na podstawie:
 1. Odciśnięta pamięć wspólnoty - Aleksandra Starczewska-Wojnar
 2. "Pieczęcie gminne na Śląsku"

Michał Niedzielski 2023-11-25

 

Grudynia Wielka – stanowiska archeologiczne

Historia Grudyni to nie tylko 800 lat od wystąpienia pierwszej wzmianki w dokumentach. Życie toczyło się tu dużo wcześniej. W ramach projektu "Archeologicznego Zdjęcia Polski" na terenie miejscowości rozpoznanych jest 26 stanowisk archeologicznych. Wchodzą one w skład dwóch obszarów oznaczonych jako 98-37 i 99-37 (1). Każde stanowisko ma swój numer w ramach miejscowości oraz numer w ramach AZP. Stanowiska w Grudyni ponumerowane są od 1 do 29, ale brak numerów 11,12,15,18, a nr 7 występuje podwójnie (2,3). 

Badania na terenie wsi można podzielić na cztery etapy. Pierwsze znaleziska nie są powiązane z wykopaliskami. Zazwyczaj są to pojedyncze odkrycia sprzed okresu międzywojennego. Drugi etap to okres międzywojenny i głównie prace nauczyciela Fuhrmanna, który dokonał wielu odkryć na terenie Grudyni. Kolejny etap miał miejsce w latach 1981-1985, kiedy prowadzone były prace archeologiczne w ramach projektu AZP. Natomiast ostatnie prace weryfikacyjne miały miejsce w 2001.  Nie wszystkie przedwojenne stanowiska zostały zlokalizowane podczas późniejszych prac.
Spora ilość zabytków wydobytych przed 1945 niestety zaginęła (na szczęście często zachowała się dokumentacja(4)). Te, które przetrwały, przechowywane są w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu oraz w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu.

W ujęciu chronologicznym zakres znalezisk sięga od górnego paleolitu do późnego średniowiecza. Poniżej zestawienie okresów z przypisanymi do nich stanowiskami. Ze względu na różny czas występowania poszczególnych okresów na danym terenie, podane w nawiasach ramy czasowe są orientacyjne:

  1. Epoka kamienia
    1. górny paleolit (od ok. 40 tys. lat temu – do ok. 14 tys. lat p.n.e.)
      Stanowisko: 4.
    2. późny paleolit (od ok. 14 tys. – do 8 tys. lat p.n.e.)
    3. mezolit (8000–4800 p.n.e)
      Stanowisko: 3.
    4. neolit
      1. cykl wstęgowy (5600 p.n.e. - 4900 p.n.e.)
        Stanowisko: 9.
      2. ceramiki sznurowej (3100/2900 r. p.n.e. do około 2300/1800 r. p.n.e.)
        Stanowisko: 28.
      3. kult. pucharów lejkowatych (3700–1900 p.n.e)
        Stanowiska (?): 2, 4, 5, 6.
      4. neolit (bliżej nieokreślony)
        Stanowiska: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,8, 10, 13, 16, 17, 22, 24.
    5. epoka kamienia (bliżej nieokreślona)
      Stanowiska: 14, 29.
  2. Epoka brązu (2300/2200–1700 p.n.e do 900–700 p.n.e.) 
    1. kult. łużycka (ok. 1300 r. p.n.e – 400 r. p.n.e)
      Stanowiska: 2, 5, 21.
    2. kult. celtycka (IV wieku p.n.e? do ok końca II wieku p.n.e.)
      Stanowisko: 5.
  3. Epoka żelaza
    1. kult. halsztacka (800-450 p.n.e)
      Stanowisko: 10.
    2. kult. przeworska (OWR) (III w.p.n.e - V w.n.e)
      Stanowisko: 2, 17.
    3. okres wpływów rzymskich (200 p.n.e - 375 n.e.)
      1. wczesny OWR (20-150 n.e)
        Stanowisko: 5.
      2. późny OWR (150-375 n.e)
        Stanowisko: 26.
      3. OWR (bliżej nieokreślony)
        Stanowiska: 3, 4, 25, 27.
    4. okres wędrówek ludów (375 n.e. - 650/800 n.e)
      Stanowisko: 2.
  4. Pradzieje
    Stanowisko: 20.
  5. Średniowiecze
    1. wczesne średniowiecze
      Stanowisko: 2.
    2. X-XII wiek
      Stanowisko: 10.
    3. XIII wiek
      Stanowiska: 17, 28.
    4. XIV
      Stanowiska: 19, 20.
    5. średniowiecze (bliżej nieokreślone)
      Stanowiska: 4, 6, 23, 27.

Szczegółowy wykaz stanowisk:
Przy każdym stanowisku, obok jego numeru, znajduje się numer obszaru AZP wraz z numerem stanowiska w ramach tego obszaru.

1 - (AZP 98-37: 26). Datowanie Znaleziska
1. osada neolit 1 krzemień. fr. siekierki, przęślik.
1. 1933 - Ulrich: badania powierzchniowe - Materiały przech. w MŚO, nr inwent. N-1365.
2. 1934 - Fuhrmann: badania powierzchniowe (fragment siekierki z serpentynitu) - zaginął.
Literatura: Altschlesische Blaetter 1937, z.5\6, s.165
Dokumentacja:11092, 11184.
2 - (AZP 98-37: 24) Datowanie Znaleziska
1. punkt osadn. neolit (kult. pucharów lejkowatych) krzemienie, ceramika
2. osada? kultura łużycka fr. 1 lub 2 naczyń. skarb brązowy
3. punkt osadn. kultura przeworska (okr. wpł. rzym) kilkadziesiąt fr. ceram.
4. ślad osadn. okr. wędr. lud. 1 paciorek szklany
5. punkt osadn. wczesne średn. ceramika
1. 1916 - znaleziono skarb brązowy (zawierał 4 siekierki brązowe z piętką lejkowatą typu czeskiego i 1 kółko(5))
2. 1934 - znaleziono paciorek szklany (zaginął).
3. 1935 - znaleziono krzemienie i cer. (neolit).
4. 1937 - znaleziono ceramikę z OWR, wcz.śr i kult. łużyckiej (skorupy jednego lub dwóch gładkich naczyń guzowych, zewnątrz brunatnych, wewnątrz czarnych, o guzach obwiedzionych rytymi półkolami, zdobionych miedzy guzami pionowymi kreskami i dołkami(5) oraz fragmenty brzegów pucharów lejkowatych zdobionych poniżej krawędzi pionowymi słupkami, fragment brzuśca z plastyczną półksiężycowatą listwą, naczynia workowatego z plastyczną listwą i misy pucharowej; przęśliki, narzędzia krzemienne, kości zwierzęce, polepa(6)).
5. 1985 - Badanie weryfikacyjne nie potwierdziły istnienia stanowiska (teren częściowo niedostępny).
Materiały przech. w: MŚO, nr inw. N-131, N-472
Literatura:
Altschlesische Blaetter 1934, Jg. 9, Nr. 5, s.88
M. Gedl - Kultura łużycka na Górnym Śląsku s.260
K. Godłowski - Materiały kultury przeworskiej..., s.305
H. Seger - Schlesische Hortfunde, s.117-118, tabl.X, ryc.2
G. Raschke - Neue Ergebnisse s. 10.
J. Bukowska-Gedigowa - Kultura pucharów lejk. w dorzeczu górnej Odry
Dokumentacja: 11184, 9579, 16362, 13143, 11195, 11163, 11089, 11148, 11252, 11262, 11240, 11158, 11081, 11231, 11283, 11219, 11224, 11145, 11234, 11168, 11269, 11144.
Zdjęcia i szkice: 8487, 8494, 8492, 8434, 8453, 13129, 8468, 8450.
3 - (AZP 98-37: 27) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadn. mezolit krzemienie
2. osada neolit krzemienie, ceramika
3. osada ok. wpł. rzymskich ceramika
1. 1934 - Fuhrman: badania powierzchniowe (materiał neolityczny).
2. 1934-35 - Hanske: badania powierzchniowe (mat. mezolit. i OWR)
Być może wśród materiałów: kilka fragm. naczyń, m.in. brzuśca z szerokim uchem; polepa z odciskami prętów(6).
Materiały przech. w: MŚO, nr inw. N-1366.
Literatura:
Altschlesische Blaetter 1934, z.2,s.37
Altschlesische Blaetter 1935, z.10,s.46
J. Bukowska-Gedigowa - Kultura pucharów lejk. w dorzeczu górnej Odry
Dokumentacja: 11184, 11240, 11252, 11183, 11129.
4 - (AZP 99-37: 34) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadnictwa paleolit górny dwa duże odłupki oraz fr. rdzenia
2. osada neolit (kult pucharów lejkowatych?) wyroby krzemienne, siekierki i toporki kam. fr. naczyń, przęśliki
3. ślad osadnictwa okres rzymski? przęślik
4. osada? średniowiecze przęślik, 6 fr. naczyń
Znalezisko powierzchniowe z okresu międzywojennego.
Wśród materiałów: kilka fragm. naczyń, m.in. ucha taśmowego o owalnym przekroju poprzecznym; 2 przęśliki, stożkowaty i płasko-wypukły; 2 fragm. przęślików; kilka narzędzi krzemiennych(6).
W czasie badań w 2001 na stanowisku nie stwierdzono zabytków.
Materiały przech. w: MŚO, nr inw. N-1367/1-18.
Literatura:
Altschlesische Blatter 1934, z. 6
Altschlesische Blatter 1935, z. 6, s.151(?)
Altschlesische Blatter 1936, z. 2, s.64(?)
Altschlesische Blatter 1937, z. 7
J. K. Kozłowski - Paleolit na Górnym Śląsku, s. 48
J. Bukowska-Gedigowa - Kultura pucharów lejk. w dorzeczu górnej Odry
Dokumentacja: 11184, 11240, 11231, 11183, 11129, 11123, 19173.
Zdjęcia: 19192, 19194.
5 - (AZP 98-37: 28) Datowanie Znaleziska
1. osada neolit (kult. pucharów lejkowatych?) krzemienie, fr. toporka, przedm. kość.
2. punkt osadn. kultura łużycka fr, 7 naczyń
3. punkt osadn. kultura celtycka kilka fr. cer. grafitowej
4. osada wczesny OWR fr. ceramiki
1934-36 - Badania powierzchniowe  (w MŚO nr inw. N-132 materiały z neolitu, pozostałe zaginęły).
Wśród materiałów ceramicznych były(5):
-skorupy z dolnej części wazy lub czarki zdobionej na brzuścu grupami ukośnych żłobków, czarnej, gładkiej.
-fragment gładkiego, czarnego małego naczyńka zdobionego poniżej krawędzi trzema liniami rytymi poziomi i zaopatrzonego w uszko.
-skorupa z garnka lekko profilowanego, zewnątrz brunatnego, wewnątrz grafitowanego, gładkiego.
-skorupy misy półkolistej o brzegu lekko ściętym do środka, zewnątrz jasnobrunatnej z czarnymi plamami, wewnątrz grafitowanej, gładkiej.
-ułamki dwóch małych czerpaków półkolistych, brunatnych, gładkich.
-fragment małej pokrywki-placuszka (do nakrywania czarki) wygiętego miseczkowato, zdobionego na górnej stronie kreseczkami, czarnego, na spodniej stronie grafitowanego.
Oraz według innego opisu(6) : fragmenty naczyń workowatych z plastyczną listwą, niskiej miski pucharowej, dużego naczynia zasobowego (amfory?) z uchem, brzuśca z plastyczną półksiężycowatą listwą i brzuśca z szerokim uchem przedłużonym żeberkiem; 8 przęślików dwustożkowych i płasko-wypukłych; narzędzia krzemienne, wióry, odłupki z surowca jurajskiego i świeciechowskiego.
1984 - Badania weryfikacyjne nie potwierdziły istnienia (teren niedostępny).
Literatura:
Altschlesische Blaetter 1934, z.9, nr 2,s.37
Altschlesische Blaetter 1937, z.12, s.165
M. Gedl - Kultura łużycka..., s.260
K. Godłowski - Materiały..., s.305
Z. Woźniak - Osadnictwo..., s.298
J. Bukowska-Gedigowa - Kultura pucharów lejk. w dorzeczu górnej Odry
Dokumentacja:11184, 11240, 11231, 11183, 11129, 11097, 11172, 11192, 11114, 11130, 11113, 11127, 11135, 11106, 11167.
Zdjęcia: 13141, 20468, 20460.
6 - (AZP 99-37: 35) Datowanie Znaleziska
1. osada neolit (kult. pucharów lejkowatych?) wyroby krzemienne, fr. naczyń, przęśliki
2. osada? średniowiecze fr. naczyń
Znaleziska powierzchniowe z okresu międzywojennego (Ulrich, Fuhrmann).
Wśród ceramiki m. in. fragment brzegu naczynia workowatego z plastyczną listwą zdobioną u nasady podwójnym rzędem nieregularnych dołków, 2 przęśliki stożkowate, jeden dwustożkowaty(6).
W 2001 nie stwierdzono zabytków.
Materiały przech. w: MŚO, nr inw. N-1368/1-11.
Literatura:
Altschlesische Blatter 1933, z. 5, s.91 (?)
Altschlesische Blatter 1933, z. 6
Altschlesische Blatter 1934, z. 6
Altschlesische Blatter 1935, z. 6, s.151 (?)
Altschlesische Blatter 1937, z. 7
J. Bukowska-Gedigowa - Kultura pucharów lejk. w dorzeczu górnej Odry
Dokumentacja: 11184, 11097, 11130, 11135, 11302, 11254, 11080, 19171.
Zdjęcia: 19176, 19188, 19179.
7 - (AZP 98-37: 29) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadn. neolit krzemienie, ceramika
1933 - badania powierzchiowe nauczyciel Fuhrmann.
1934 - badania powierzchniowe nauczyciel Bau.
Materiały zaginęły.
Literatura:
Altschlesische Blaetter 1934, z.2,s.37
Altschlesische Blaetter 1937, z.5\6, s.165
Dokumentacja: 11184, 11097.
7 - (AZP 99-37: 36) Datowanie Znaleziska
1. punkt osadniczy neolit 3 ostrza krzem. fr. naczynia
1933 - badania powierzchiowe nauczyciel Fuhrmann.
1934 - badania powierzchniowe nauczyciel Bau.
2001 - badania  nie dostarczyły dalszych znalezisk.
Materiały zaginęły.
Literatura:
Altschlesische Blatter 1933, z. 6
Altschlesische Blatter 1937, z. 7
Dokumentacja: 11184, 11097.
8 - (AZP 99-37: 37) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadnictwa neolit toporek walcowaty, siekierka kamienna.
Znalezisko luźne (Nowak)
2001 - badania powierzchniowe nie dostarczyły dalszych znalezisk
Materiały znajdują się w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, nr kat. 3732, nr inw. B.479:58.
Literatura: Altschlesische Blatter 1933, z. 6
Dokumentacja: 11202
9 - (AZP 99-37: 38) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadnictwa kultura: cykl wstęgowy neolit długa motyka kamienna z otworem
Znalezisko przypadkowe (W.Kawalka)
2001 - badania powierzchniowe nie dostarczyły dalszych znalezisk.
Materiały przech. w: MŚO, N-1369/1
Literatura: Altschlesische Blatter 1933, z. 6
Dokumentacja: 11184, 11202.
10 - (AZP 99-37: 39) Datowanie Znaleziska
1. cmentarzysko neolit 2 groby, w jednym naczynie i grocik sercowaty
2. punkt osadniczy? halsztat fr. naczyń.
3. osada? X-XIIw fr. naczyń.
Przypadkowe odkrycie z okresu międzywojennego.
Badania w 2001 nie przyniosły nowych znalezisk.
Materiały przech. w: MŚO, N-1369/1
Literatura:
Altschlesische Blatter, 1933,6
Altschlesische Blatter, 1934,3
Altschlesische Blatter, 1934,6
Altschlesische Blatter, 1935,5
M. Gedl - Badania archeologiczne na Górnym Śląsku
M. Gedl - Kultura łużycka na Górnym Śląsku, s.260
J. Kaźmierczyk, K. Macewicz, S. Wuszkan - Studia i Materiały do osadnictwa Opolszczyzny wczesnośredniowiecznej, s. 162-163
Dokumentacja: 11184, 11130, 11202, 11279.
13 - (AZP 98-37: 30) Datowanie Znaleziska
1. osada neolit krzemienie, 4 siekierki kamienne
Znaleziska powierzchniowe nauczyciela Fuhrmanna w latach 1928, 1935, 1936.
Materiały przech. w: MŚO, nr inw.N-1370, N-1371
Literatura:
Altschlesische Blatter, 1928,2 str 30
Altschlesische Blatter, 1936,5 str 161
Dokumentacja: 11184, 11135, 11254.
14 - (AZP 98-37: 31) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadn. ep. kamienia siekierka z serpent.
Siekierkę znalazł w 1936 nauczyciel Fuhrmann (dł. 7cm, szer. 5cm)
Materiały przech. w: MŚO, nr inw.N-1372
Literatura:
Altschlesische Blatter, 1936.5 s.161
Altschlesische Blatter, 1936.7 s 228
Dokumentacja: 11184, 11254.
16 - (AZP 98-37: 32) Datowanie Znaleziska
1. osada neolit ceramika
1934 - Badania powierzchniowe G.Raschkego i nauczyciela Fuhrmanna.
Materiały przech. w: MSO Opole, nr inw.N-1373
Literatura: Altschlesische Blatter,1934,2 s 37
Dokumentacja: 11184, 11130.
17 - (AZP 98-37: 25) Datowanie Znaleziska
1. osada neolit ceramika
2. osada okr. wpł. rzymskich (kult przeworska) kilka fr. ceramiki przęśliki, fr. osełki
3. osada XIII wiek. ceramika
1935 - badania powierzchniowe nauczyciela Fuhrmanna. Część zabytków zaginęła.
1985 - badania weryfikacyjne nie potwierdziły stanowiska (teren niedostępny).
Materiały przech. w: MSO Opole, nr inw.N-133
Literatura:
Altschlesische Blatter 1935.2 s.46
Altschlesische Blatter 1935.10, nr 6, s.151
K.Godłowski - Materiały...s.305-6 (prawdopodobnie jako stanowisko 71)
Dokumentacja: 11184, 11257, 11135, 11264, 9563, 11223.
Szkice: 8429.
19 - (AZP 99-37: 41) Datowanie Znaleziska
1. punkt osadniczy XIV wiek. 5 fr. naczyń
2001 - badania powierzchniowe.
Materiały przech. w: KZA Opole, nr inw. 6078
Dokumentacja: 11104.
20 - (AZP 98:37: 11) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadn. pradzieje 2 fr. ceramiki.
2. ślad osadn. średniowiecze XIV w. 3 fr. ceramiki.
1981 - badania powierzchniowe.
Materiały przech. w: BDZ Opole nr inw.1631
21 - (AZP 98-37: 12) Datowanie Znaleziska
1. osada kultura łużycka. epoka brązu. 23 fr. ceramiki
1981 - badania powierzchniowe
Materiały przech. w: BDZ Opole nr inw.1630
22 (AZP 98-37: 35) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadn. neolit toporek kamienny
1929 - znalazł nauczyciel Fuhrmann.
Materiał zaginął.
23 - (AZP 98-37: 36) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadnictwa średniowiecze 2 naczynia
1929 - znalazł nauczyciel Fuhrmann.
Materiał zaginął.
24 - (AZP 98-37: 37) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadn. neolit toporek kamienny
1934 - znalazł nauczyciel Fuhrmann.
Materiał zaginął.
Literatura: Altschlesische Blatter 1935.1 s.25
Szkic: 8467 (?)
25 - (AZP 98-37: 38) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadn. okr. wpł. rzym. monety
Monety znaleziono przed 1828 (nie wiadomo jaką ilość). Była w tym 1 moneta Antonina Piusa. Zaginęły.
Literatura: K.Konik - Znaleziska monet rzymskich...s57 (tam dalsza literatura)
26 - AZP (98-37: 39) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadn. 235-238 r moneta
Moneta znaleziona została na polu przed 1820r.
W 1822 znajdowała sięw zbiorach Madera w Głubczycach. Był to aureus Juliusa Verusa Maximusa (przedziurawiony). Zaginęła.
Literatura:
E. Konik - Znaleziska monet rzymskich s 57 (tam dalsza literatura).
K.Godłowski - Materiały...s306
27 - AZP (98-37: 40) Datowanie Znaleziska
1. punkt osadniczy okr. wpł. rzymskich. ceramika
2. punkt osadniczy średniowiecze ceramika
1935 - znaleziska nauczyciela Fuhrmanna. Zaginęły.
Literatura:
Altschlesische Blatter 1935.3 s.8 (?)
Altschlesische Blatter 1935.6 s.151
K.Godłowiski - Materiały... s306 (wg Godłowskiego być może okolice stan 17).
28 - AZP (99-37: 42) Datowanie Znaleziska
1. osada? kult. ceramiki sznurowej. neolit fr. toporka, 3 wióry i 2 odłupki krzemienne.
2. ślad osadnictwa XIII w. 2 fr. naczyń.
2001 - badania powierzchniowe.
Materiały przech. w: KZA Opole, nr inw. 6085
29 - (AZP 99-37: 40) Datowanie Znaleziska
1. ślad osadnictwa epoka kamienia. fr. dużego wióra krzemiennego
2001 - badania powierzchniowe.
Materiały przech. w: KZA Opole, nr inw. 6084

Znaleziska niepowiązane ze stanowiskami:

Znalezisko Datowanie  
Toporek kamienny neolit Znaleziony w 1934.
Nr inwent. A-N-134/6
Toporek kamienny neolit Znaleziony w 1927.
Nr inwent. A-N-134/7
Toporek kamienny neolit Znaleziony w 1934.
Nr inwent. A-N-134/8
Siekierka kamienna neolit Nr inwent. A-N-134/9
Rozcieracz krzemienny neolit Znaleziony w 1938.
Nr inwent. A-N-134/10
Nieokreślony obiekt ? Numer katalogowy MŚO-A-F-2884

Pozostała, niepowiązana ze stanowiskami, poniemiecka dokumentacja z MŚO:
11238, 11084, 11166, 11309, 11091, 11161, 11121, 11265, 11241, 11299, 11187, 11162, 11225, 11165, 11139, 11242, 11095, 11151, 11178, 11156, 11132, 11203, 11090, 11107, 11303, 11233.

  1. https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/  - Narodowy Instytut Dziedzictwa - mapa
  2. zabytek.pl - wykaz obiektów dla Grudyni Wielkiej
  3. e-Archeo - wyszukiwarka stanowisk archeologicznych
  4. http://mso-archeologia.pl/ - zbiory online Muzeum Śląska Opolskiego
  5. M. Gedl - Kultura łużycka na Górnym Śląsku (1962)
  6. J. Bukowska-Gedigowa - Kultura pucharów lejk. w dorzeczu górnej Odry

Michał Niedzielski 2023-03-11

Pierwsza wzmianka o Grudyni

W 2023 roku mija dokładnie 800 lat od sporządzenia najstarszego znanego dokumentu, na którym pojawia się nazwa naszej miejscowości. Data 25 maja 1223 jest obowiązkowa przy okazji każdego opracowania historii o Grudyni Wielkiej. Niestety zazwyczaj poza krótką notką, temat samego dokumentu nie jest rozwijany.

Początki obecności Grudyni w dokumentach pisanych związane są z działalnością klasztoru norbertanek w Czarnowąsach (w 1223 roku klasztor ten znajdował się jeszcze Rybniku(1)). Dnia 25 maja 1223 roku, wrocławski biskup Wawrzyniec (wiki), na prośbę księcia Kazimierza Opolskiego(wiki), zapisał dziesięcinę z Grudyni siostrom norbertankom z Rybnika(2). Były to czasy gdy jeszcze obowiązywał kalendarz juliański, wiec dokładnie był to dzień oznaczony jako 8 Kal. Jun. (ósmy dzień przed kalendami czerwcowymi). Szukając informacji o tym dokumencie natrafiłem na przesłanki, że oryginalne rękopisy prawdopodobnie nie zachowały się do naszych czasów(3), a przetrwały średniowieczne odpis tych dokumentów(4) oraz późniejsze opracowania(2),(5).


"Grudina" na średniowiecznym rękopisie(4).

Okazuje się, że dokument przetrwał (6), zachował się w dobrym stanie i znajduje się w Archiwum Państwowym we Wrocławiu (Sygnatura: 82/89/0, Rep. 71 nr 1, SU I, nr 226)(7)(8). Jest to pergaminowy dokument o szerokości ok. 35,6 cm i wysokość ok. 19,8cm(9), spisany po łacinie, sporządzony we Wrocławiu i zwieńczony pieczęciami biskupa i kapituły wrocławskiej.


"Grudina" na oryginalnym dokumencie z 1223 roku(8).

Nazwa miejscowości pojawia się w formie "Grudina", co jest łacińską wersją nazwy Grudynia. Sama nazwa wywodzi się od słowa gruda - bryła ziemi(9) i jest pochodzenia słowiańskiego(10). Prawdopodobnie w tym czasie nie było jeszcze podziału na Grudynię Wielką i Małą.
W omawianym dokumencie, nasza wieś pojawia się wśród innych miejscowości, które zostały nadane klasztorowi. Fragment teksu, który dla mieszkańców Grudyni jest tak istotny, prezentuje się następująco:

"Donationes siquidem ipsius Ducis, quas prenominate ecclesie S. Salvatoris in Ribnich liberrime contulit, huic nostre donationi ad memoriale sempiternum dignum duximus interserere, que sunt: ipsum territorium de Ribnich, cum Capella et omni iure et iurisdicione et libertate et utilitate, tam castorum quam etiam omnium aliorum proventuum, que in presenti seu in futuro possunt aut poterunt in eodem territorio succrescere; villa de Breze, Smolna, Knegnizi, Wroblino et Susela, cum sua circuitione, Bresini, Scacouizi, Crauar cum suo ambitu, Rachouo et Lichan, cum plena libertate, Grudina, et teloneum de Seuor."

Poniżej tłumaczenie całego dokumentu na podstawie Kroniki Rybnickiej (11) i opracowania p. Norberta Miki(12). Z tekstu można wywnioskować, że Grudynia istniała już wcześniej, należała prawdopodobnie do księcia opolskiego (a tym samym leżała w granicach księstwa opolsko-raciborskiego). Być może dokument potwierdza dziesięciny przekazane przez Mieszka Plątonogiego(wiki) w 1202(13).

"W imię świętej i niepodzielnej Trójcy.
My Wawrzyniec z Boskiego miłosierdzia biskup wrocławski oznajmujemy obecnym jak i przyszłym pokoleniom, że za wspólną zgodą kapituły wrocławskiej na cześć Boską i dla utrzymania zakonnic w kościele św. Zbawiciela w Rybniku, na prośbę szanownego księcia i katolickiego pana, świetnego księcia opolskiego Kazimierza, kościołowi św. Zbawiciela w Rybniku dajemy i darujemy dziesięciny z następujących wsi w kasztelani cieszyńskiej: Goleszów, Wisła, Iskrzyczy, Zamaiski, Nagiewnice, Suenchizi, Podgrodzie Zasere, Clechemuje, Radouica, Bunców, Bielewicko, Odrodzona, Nawsie, które mają posiadać na zawsze.
Także połowę z dziesięcin, które będą uiszczane z nowych pól i miejsc pustych w tejże kasztelani dajemy i darujemy za zgodą tejże kapituły wspomnianemu wyżej, kościołowi Św. Zbawiciela w Rybniku.
W okręgu Krowiarki zaś z dwiema przyległymi wsiami Raków i Lichań dajemy i darujemy za zgodą wspomnianej wyżej kapituły temu samemu kościołowi św. Zbawiciela w Rybniku dwie części dziesięcin.
Dziesięciny zaś, które zatwierdził nasz poprzednik św. pamięci pan Żyrosław, dawniej biskup wrocławski, kościołowi Najśw. Panny Mari w Rybniku, z okazji jego poświęcenia zatwierdzamy za zgodą czterokrotnie wspomnianej kapituły wrocławskiej.
Mianowicie dziesięciny samej wsi Rybnik, Smolna, Zalesie i Księgninice, którą to ostatnią wieś otrzymał kościół rybnicki od kościoła w Zalesiu w zamian za wieś Gołkowice. Ażeby zaś w sprawie wolnych dziesięcin, jakie pewni rycerze kościołowi św. Zbawiciela w Rybniku z własnej woli byli darowali, aby kościół w jakikolwiek sposób nie mógł być ukrzywdzony, uważamy za dobre, zatwierdzić takowe (dziesięciny) temu samemu kościołowi za zgodą powyższą.
Mianowicie dziesięciny rycerzy: Wincentego i Przybysława, Kryszana i Jana, Gaszona i Alberta, Aleksandra i Strzeża, Wincentego i braci jego, Swiętosza i Michała, Eustachego i Wyszymira, Wratysława i Grzymisława.
Darowizny samego księcia, których tenże udzielił kościołowi św. Zbawiciela w Rybniku jak najhojniej, uznaliśmy godne, żeby do tej naszej darowizny na wieczną pamiątkę były dołączone.
Są to: okolica Rybnika samego, z kaplicą i wszelkim prawem i jurysdykcją i wolnością i użytkami tak z dóbr jak i wszelkich innych dochodów, które w czasie obecnym jak i późniejszym na tym terenie mogą do tego przyjść.
Dalej wieś Brzezie (villa de Breze) , Smolna, Księgniece, Wróblin, Żużela ze swoim okręgiem, Brzezina, Siałkowice, Krowiarki z ich przyleglościami, Rakowem i Lichenią, z wszystkimi wolnościami, Grudynia i cło w Siewierzu.
Ażeby zaś w przyszłości darowizny te przez naszych następców były szanowane, zatwierdziliśmy to naszym podpisem jako też dołączeniem pieczęci naszej jak i poprzednio wzmiankowanej kapituły.
Uchwalono we Wrocławiu w chórze św. Jan w 1233 r.po narodzeniu Pana Jezusa Chrystusa dnia 25-maja w obecności dziekana Wiktora, archidiakona Janusza, scholastyka Idziego, Kantora Radulfa, kustosza Wawrzyńca, archidiakona Radosława z Ołomuńca, Zdzisława archidiakona z Zawichostu, kanoników wrocławskich: Ottona, Wilka, Alberta, Zdzisława, Protazego, Franka, Lambina, Szymona, Jana, Bogusława i innych, a także komesa Radosława, sędziego z Opola, który w tej sprawie był posłem księcia Kazimierza jak również w obecności wielu innych. "

Na koniec nie może zabraknąć widoku całego dokumentu. Został on udostępniony dzięki Archiwum Państwowemu we Wrocławiu. Jak widać mimo ośmiuset lat, zachował się w bardzo dobrym stanie.

  1. http://www.czarnowasydps.pl/troche-historii/sladem-historii-losy-klasztoru-w-czarnowasach
  2. Codex Diplomaticus Silesiae T.7 cz.1 Regesten zur schlesischen Geschichte. Erster Theil. Bis zum Jahre 1250
  3. Dorobek rękopiśmienny klasztorów żeńskich na Śląsku - Anna Sutowicz - Wrocławski Przegląd Teologiczny , 16 /2 (2008) s. 155-179
  4. Odpisy dokumentów średniowiecznych dotyczących klasztoru norbertanek (premonstratensek) w Czarnowąsach z lat 1223-1403
  5. Codex Diplomaticus Silesiae. Bd. 1, Urkunden des Klosters Czarnowanz
  6. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica Tom 5. str. 111
  7. Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica Tom 5. str. 128
  8. https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol/-/zespol/88380 Sygnatura: 82/89/0, Rep. 71 nr 1, SU I, nr 226.
  9. Oberschlesische Heimat, 1908, Bd. 4, H. 4  - str. 239.
  10. Lud - 1913, Tom 19 - str. 27.
  11. Dzieje miasta Rybnika i dawniejszego państwa rybnickiego na Górnym Śląsku str. 119.
  12. Brzeski Parafianin - 1998-3 (35) str. 3.
  13. Kształtowanie się i przebieg granicy śląsko-morawskiej w okolicach Głubczyc w średniowieczu - Damian Halmer - Kalendarz Głubczycki 2010 - str 122

M.Niedzielski 2022-10-09

Historia Grudyni Wielkiej

Na obszarze dzisiejszego powiatu Kędzierzyńsko-Kozielskiego pierwsi mieszkańcy pojawili się około 10 tyś. lat przed naszą erą. W okresie 4000 p.n.e - 1700 p.n.e koczowniczy tryb życia ustępował życiu osiadłemu. Jednym z obszarów na których znajdowały się największe osady były tereny dzisiejszej Grudyni Wielkiej (1).
Na terenie Grudyni i okolic znajduje się wiele stanowisk archeologicznych.  Sporo informacji dotyczących badań archeologicznych z Grudyni, Milic i Jakubowic można znaleźć na stronach Muzeum Śląska Opolskiego. (2)
Jednym z ciekawszych znalezisk jest moneta cezara Juliusza Werusa Maksymusa. Jest to przedziurawiony rzymski aureus z około 236-238r.(3)
Na terenie Grudyni Małej został również znaleziony jednosieczny miecz datowany na początek młodszego okresu rzymskiego. (4)

Pierwsza pisemna wzmianka o Grudyni pochodzi z 25 maja 1223 roku, gdy biskup Wawrzyniec zapisał dziesięcinę z Grudyni kościołowi w Rybniku (siostrom norbertankom). (5) Z treści dokumentu wynika, że kilka wsi księstwa opolsko-raciborskiego (w tym Grudynia wymieniona jako Grudina) zostały przekazane klasztorowi, przez księcia opolskiego (prawdopodobnie Mieszka Laskonogiego po 1202 roku). (6)
Nazwa "Grudynia" (w j. niemieckim "Grauden". w j. łacińskim "Graudina" wywodzi się od słowa "gruda" - bryła ziemi, zamarznięta ziemia (rodowód słowiański). Na przestrzeni lat spotykamy wiele odmian nazwy miejscowosci: 1223, 1228, 1234, 1447 - Grudina; 1335 - ecclesia de Grudin; 1381 - Grudyn; 1400, 1418 - Grawdin; 1416 - Magna Grudina; 1437 - Grawtten; 1532 - Gross-Grudny; 1679 - Grudnia; 1775 - Gross Grauden;
1782 - Wielka Grudeni, po polsku Wielka Grudynia. (7)

Większość wczesnych wzmianek z historii Grudyni dotyczy parafii. Szczegóły historii parafii można znaleźć w osobnym dziale.

(...)

  1. Wpisy do dziejów powiatu kozielskiego - Ryszard Pacułt - 1975 (s.87)
  2. http://mso-archeologia.pl
  3. Dawne znaleziska monet rzymskich w świetle nowych badań - Wiadomości Numizmatyczne, 27: 1983, Aleksander Bursche (s.233)
  4. http://bartoszkontny.pradzieje.pl/index_pl.php?content=wojna_oczami_archeologa05 Jahn 1919: 102-103, pl. X-XI)
  5. Codex Diplomaticus Silesiae T.7 cz.1 Regesten zur schlesischen Geschichte. Erster Theil. Bis zum Jahre 1250
  6. Kształtowanie się i przebieg granicy śląsko-morawskiej w okolicach Głubczyc w średniowieczu - Damian Halmer 2010
  7. Kwartalnik etnograficzny LUD - Tom XIX - 1913 (s. 28)